تاریخچه بسکتبال
زادگاه بازی بسکتبال آمریکاست. این بازی در اوایل پاییز سال ۱۸۹۱ میلادی توسط شخصی به نام جیمز نای اسمیت پایه ریزی و ابداع شد. اما از قرن ها پیش در میان ساکنان نقاط مختلف قاره آمریکا، به ویژه آمریکای مرکزی و جنوبی انواعی از بازی و مسابقه رایج بوده که کم و بیش به بسکتبال شباهت داشته است.
در ایران، نوعی بازی سنتی و قدیمی در میان گله دارها متداول است که آن را (پولو) (Polo) می نامند. در این بازی، دو تیم سوار بر اسب در میدانی وسیع به تاخت و تاز می پردازند و هر تیم کوشش می کند توپی را که شش حلقه (مانند دستگیره) بر بدنه آن هست، با پرتاب کردن و پاس دادن به یاران خودی، به آن سوی میدان برساند و از حلقه و توری سبدی که در انتهای میدان بر روی ستونی چوبی نصب شده عبور دهد. این بازی تا حدی شبیه بسکتبال است اما شباهت بازی پوک تا پوک با ورزش بسکتبال بیش از پیش است. پوک تا پوک، در میان اقوام متمدن قاره آمریکای جنوبی و مرکزی رواج بسیار داشت به ویژه اقوام مایا و تولتک (در ناحیه مکزیک کنونی) این بازی با توپ و حلقه های ثابت در میدانی وسیع انجام می شد.
تولد بسکتبال
جیمز نای اسمیت یک پزشک کانادایی بود که به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد و تابعیت آن کشور را گرفت. در سال ۱۸۹۱ یعنی زمانی که دکتر نای اسمیت در دانشگاه ورزش اسپرینگ فیلد (واقع در ایالت ماساچوست آمریکا) درس می داد، رئیس دانشگاه از او خواست ورزشی ابداع و اختراع کند که دانشجویان بتوانند در فصل زمستان در سالن به آن بپردازند تا آمادگی جسمانی خود را برای پرداختن به مسابقات میدانی فوتبال، هاکی و بیسبال، در فصل بهار و تابستان حفظ کند.
نخستین تیم بسکتبال دانشگاه کانزاس در ۱۸۹۹ میلادی
دکتر نای اسمیت پس از بررسی رشته های موجود ورزشی، دریافت که ورزش جدید باید:
توپ در آن نقش داشته باشد.
به صورت گروهی به اجرا در آید.
اصل رقابت در آن رعایت شود.
بر مهارت استوار باشد.
هیچ گونه خشونتی و برخوردهای سخت بدنی مبتنی نباشد.
حاصل این افکار و اندیشه ها ورزشی شد به نام بسکتبال که امروزه پس از سپری شدن نزدیک به یک قرن و اندی از اختراع آن، از پرطرفدارترین و هیجان انگیزترین رشته های ورزش بین المللی است. دکتر نای اسمیت در شروع کار دو سبد که مخصوص حمل میوه بود بر دیوار دو طرف سالن ورزش دانشگاه و در ارتفاعی بلندتر از قد یک انسان قد بلند نصب کرد و به دو گروه از ورزشکاران جوان دانشگاه آموزش داد که توپی را دست به دست بدهند و سعی کنند آن را به درون سبد بیندازند. در این حال، تیم مقابل باید بکوشد که مانع از انجام این کار شود و توپ را هم از چنگ حریف بربایند و تصاحب کند. نخستین مسابقه ای که به این ترتیب و به صورتی تجربی ترتیب یافت میان دو تیم ۹ نفره در کالج اسپرینگ فیلد بود و اولین گل تاریخ بسکتبال را هم یکی از بازیکنان به نام «ویلیام چیلس» به سبد انداخت. بعدها شخصی به نام «فرانک ماهان» با توجه به اینکه در زبان انگلیسی سبد را بسکت (به انگلیسی: BASKET) و توپ را بال (به انگلیسی: BALL) می گویند، این ورزش را بسکتبال نامید. دکتر نای اسمیت، برای آنکه بازی بسکتبال خشن نشود، مقررات دقیقی برای آن به وجود آورد. بعضی از مقررات اولیه بسکتبال چنین بود:
بازیکنان حق نداشتند توپ را از دست هم بربایند.
بازیکنی که توپ را در اختیار داشت، نباید با آن راه برود یا بدود.
هل دادن و هر نوع خشونت ممنوع بود.
فقط بازیکنانی که توپ را در اختیار نداشتند می توانستند به هر طرف بدوند و جا بگیرند.
بازیکن توپ به دست باید توپ را به طرف یاران خود پرتاب کند و به آن ها برساند.
در آغاز، ته سبد هم بسته بود و هر بار که توپ به درون سبد می افتاد باید کسی به کمک نردبان توپ را از سبد بیرون بیاورد. در سال ۱۸۹۲ شخصی به نام «لئو آلن» سبد بسکتبال را که تا آن روز از ترکه چوب یا الیاف بود و به همین دلیل به زودی پاره و فرسوده می شد، از سیم بافت تا استحکام بیشتری داشته باشد.
دیری نگذشت که این ورزش جدید طرفداران زیادی در میان دانشجویان دانشگاه اسپرینگ فیلد و دیگر دانشگاه ها یافت. دکتر نای اسمیت هم مقررات و قوانین بسکتبال را کامل تر کرد و نسخه هایی از آن را به هر دانشگاه یا باشگاهی که علاقه مند بود ارسال داشت. این مقررات در سال ۱۸۹۲ میلادی به صورت کتابچه ای برای استفاده عموم منتشر کرد. در سال ۱۹۳۰ دکتر نای اسمیت کتابی درباره خواص بسکتبال تألیف کرد تا نشان دهد که بازی بسکتبال گرچه بسیار پرتحرک است اما حتی برای سالمندان هم خطری ندارد و آسیبی متوجه اعضای حیاتی بدن (قلب و کلیه) نخواهد شد.
قوانین ابتدایی
با گذشت زمان قوانینی برای انجام بازی وضع شد. مثلاً تعداد بازیکنان هر تیم ۹ نفر تعیین گردید. سپس به ۷ نفر تقلیل یافت و بالاخره این تعداد به ۵ نفر کاهش یافت و تثبیت شد. هر بازیکن می توانست در موقع وقوع خطا به جای کلیه بازیکنان تیم خود پرتاب آزاد را انجام دهد. هر تیم می توانست از شروع تا پایان بازی توپ را در زمین خود به طور دلخواه نگهداری نماید. هر بار که توپ گل می شد بازی با بین طرفین یا جامپ بال (به انگلیسی: jump ball) از وسط زمین ادامه می یافت. بازیکنان بلند قد می توانستند نزدیک سبد قرار گیرند و توپ را به آرامی در سبد جای دهند (قانون سه ثانیه وجود نداشت). در آن زمان سعی شد توجه مدیران مدارس و مسئولان سازمان های ورزشی را به آموزش بسکتبال جلب نمایند. باوجود این تلاش مداوم و پیگیر، آموزش بسکتبال برای مربیان حالت جنبی داشت و اساساً فعالیت آن ها در ورزش های رقابت آمیز دیگری مانند فوتبال آمریکایی یا راگبی متمرکز بود.
قوانین مینی بسکتبال
مینی بسکتبال ورزشی است که براساس بازی بسکتبال و برای بازیکنان ۱۱ و ۱۲ سال طرح ریزی شده است. هر تیم شامل ۱۲ بازیکن، یک مربی و یک سرپرست خواهد بود. اندازه زمین ۲۶ در ۱۴ متر می باشد. خطوط زمین مینی بسکتبال با آنچه در زمین بسکتبال ترسیم می شود مشابه است با این تفاوت که در مینی بسکتبال خط پرتاب ۳ امتیازی وجود ندارد. تخته ها بطور قائم در انتهای زمین قرار داده شده و با خطوط اصلی موازی است، اندازه تخته ۹۰ × ۱۲۰ سانتی متر می باشد. ارتفاع حلقه تا زمین ۲۶۰ سانتی متر با قطر ۴۵ سانتی متر می باشد. توپ با محیط ۷۳ سانتی متر و وزن ۴۷۵ گرم برای مینی بسکتبال استفاده می گردد. زمان بازی ۴ کوارتر ۱۰ دقیقه ای است که زمان استراحت بین کوارترهای اول و دوم، سوم و چهارم ۲ دقیقه و زمان استراحت بین دو نیمه بازی ۱۰ دقیقه می باشد.
۱۳ قانون اولیه بسکتبال
توپ را می توان با یک یا هر دو دست به هر جهتی پرتاب کرد.
به توپ می توان با یک یا هر دو دست به هر جهتی ضربه زد (مشت زدن به توپ مجاز نیست).
بازیکنان نمی توانند با توپ بدوند اما می توانند آن را از محلی که دریافت کرده اند پرتاب کنند. بازیکنی که در حال دویدن با سرعت توپ را دریافت می کند درصورتی که سعی در توقف کند مستثنی است.
توپ باید در یا بین دستان گرفته شود و از بدن نمی توان برای گرفتن توپ استفاده کرد.
تنه زدن، نگه داشتن، هل دادن، پشت پا زدن یا ضربه زدن به بازیکن حریف به هر شکل مجاز نمی باشد. اولین تخلف از این قانون توسط هر یک از بازیکنان به عنوان خطا محسوب شده و دومین خطا باعث اخراج وی تا کسب امتیاز بعدی می گردد. در صورتی که قصد آسیب رسانی مشهود باشد، بازیکن برای تمام طول بازی اخراج شده و حق جایگزینی ندارد.
مشت زدن به توپ خطا محسوب می شود و تخلف از قوانین شماره ۳، ۴ و ۵ خواهد بود.
در صورتی که هر یک از طرفین ۳ خطای متوالی انجام دهد، یک گل برای حریف منظور خواهد شد (منظور از متوالی این است که حریف در فاصله این خطاها مرتکب خطا نشود).
گل زمانی اتفاق می افتد که توپ با ضربه یا پرتاب از زمین به داخل سبد وارد شده و در آن باقی بماند، مشروط بر اینکه مدافعین گل را لمس نکرده و مزاحمتی برای آن ایجاد نکرده باشند. در صورتی که توپ روی کناره ها باقی بماند و حریف سبد را حرکت دهد، گل محسوب خواهد شد.
در صورتی که توپ از زمین خارج شود باید توسط اولین نفری که آن را لمس می کند به داخل زمین پرتاب گردد. در صورت اختلاف نظر، سرداور باید توپ را مستقیماً بداخل زمین پرتاب کند. پرتاب کننده، برای پرتاب توپ از بیرون زمین، ۵ ثانیه زمان در اختیار دارد. در صورت تخلف، توپ به حریف واگذار می شود. اگر هر یک از طرفین در تأخیر بازی پافشاری کنند، سرداور خطای آن تیم را اعلام خواهد کرد.
داور مسئول قضاوت برای بازیکنان است و باید خطاها را یادداشت کرده و سرداور را پس از ۳ خطای متوالی مطلع کند. همچنین وی می تواند بازیکنان را بر اساس قانون ۵ اخراج کند.
سرداور مسئول قضاوت روی توپ است و باید در مورد زمانی که توپ در جریان بازی است یا خارج از زمین است و مالکیت توپ و همچنین محاسبه وقت تصمیم گیری کند. سرداور باید گل شدن توپ را تعیین کند، امتیازات را محاسبه نماید و سایر وظائف معمول سرداور را انجام دهد.
زمان بازی چهار کوارتر ۱۰ دقیقه ای (در ان بی ای ۱۲ دقیقه) و ۴ استراحت ۵ دقیقه ای بین کوارتر هاست.
تیمی که بیشترین امتیازات را در این زمان بدست آورد برنده اعلام می شود. در صورت تساوی، با موافقت کاپیتانهای ۲ تیم، بازی تا کسب یک گل دیگر قابل ادامه است.
پیشرفت بسکتبال بعد از جنگ جهانی اول
بعد از جنگ جهانی اول بسکتبال تبدیل به ورزشی رقابت آمیز و بزرگ شد. با گذشت زمان مربیان بسکتبال وضعیت مناسبی پیدا کردند و فعالیتشان مؤثر واقع شد. بسکتبال شناخته شد و به اروپا گسترش یافت. در سال ۱۹۲۴ نخستین مسابقات جهانی بین تیم های بسکتبال فرانسه، ایتالیا، انگلستان و آمریکا در پاریس برگزار گردید و از سال ۱۹۳۲ فدراسیون آماتوری بسکتبال در ژنو با نمایندگی چند کشور تشکیل شد. در مسابقات المپیک ۱۹۳۶ برلین برای نخستین بار ۲۳ کشور در مسابقات رسمی بسکتبال شرکت نمودند و آمریکا قهرمان المپیک گردید.
تجهیزات مورد نیاز
لباس
آرون اونز، نمونه ای از لباس بازیکنان
لباس بازی برای زنان و مردان بلوز بی آستین و شلوارک است و نام تیم در جلوی بلوز و شماره بازیکن در پشت و جلوی آن نوشته شده است. در بازی های بین المللی شماره های بازیکنان از ۴ تا ۱۵ است. بازیکنان بسکتبال معمولاً از کفش های ساقدار استفاده می کنند که از مچ پا حفاظت بیشتری می کند.
تخته
تخته ثابت
تخته بسکتبال مستطیلی است به طول ۱٫۸۰ متر و عرض۱٫۰۵ متر که موقعیت آن در فضای بالای زمین در دو انتهای میدان است و یک مربع به طول۵۹ سانتیمتر و عرض۴۹ سانتیمتر داخل آن قرار دارد و باید به گونه ای قرار گیرد که به اندازه ۱۲۰ سانتی متر با خط انتهای زمین فاصله داشته باشد. ارتفاع تخته از کف سالن برای بزرگسالان ۲٫۹۰متر و برای نوجوانان ونو نهالان بین ۲٫۷۰ متر و ۲٫۸۰ متر است.
انواع تخته
نوعی از تخته ها به کمک میله هایی آهنی از سقف سالن آویزان می شوند که در هنگام عدم نیاز، می توان آن ها را بالا برد و به سقف سالن متصل کرد. این نوع تخته برقی است. نوعی دیگر از تخته ها با میله ای به زمین وصل و محکم می شوند. در نوعی دیگر، تخته به وسیله پایه ای متحرک بر روی زمین قرار می گیرد.
حلقه
حلقه بسکتبال در فاصله ۳۰ سانتی متری قاعده تخته به آن متصل می شود. قطر حلقه بسکتبال ۴۵ سانتی متر و ارتفاع توری که به شکل سبد به آن متصل می شود ۳۰ سانتی متر است.
توپ بسکتبال
در دو سال نخست که بازی بسکتبال ابداع شد، توپ فوتبال را برای بازی به کار می بردند. اما چون این توپ سبک بود در سال ۱۸۹۴ میلادی اولین توپ مخصوص بسکتبال توسط یک کارخانه دوچرخه سازی تولید شد که اندکی از توپ فوتبال بزرگ تر بود. در سال ۱۹۳۷ نوع دیگری توپ بزرگ تر اما سبک تر به بازار آمد و آنگاه در سال ۱۹۴۹ توپی ساخته شد به همین شکل و اندازه و وزن فعلی که هنوز هم مورد استفاده است. توپ بزرگتر از توپ های معمولی است و آن را از جنس چرم، لاستیک یا پلاستیک می سازند و هنگام استفاده باد می کنند. میزان فشار هوای داخل توپ باید به حدی باشد که در صورت رها شدن از ارتفاع ۱٫۸ متری، پس از اصابت به زمین کم تر از ۱٫۲ و بیشتر از ۱٫۴ متر از زمین بلند نشود. محیط یک توپ قانونی بسکتبال پس از باد شدن باید حداقل ۷۵ سانتیمتر و حداکثر ۷۸ سانتیمتر باشد. ضمن آنکه در این حال وزن توپ نباید کمتر از ۶۰۰ و بیشتر از ۶۵۰ گرم باشد. توپ این ورزش بزرگ ترین توپ بازی های دسته جمعی است.
قوانین بسکتبال
دفاع
قوانین زمانی
قانون دبل (Double)
قانون رانینگ: (تراولینگ)
خطاهای حرکت رانینگ
قانون سه ثانیه
قانون ۲۴ ثانیه
قانون هشت ثانیه
قانون ۵ ثانیه
قانون نیمه (برگشت توپ به زمین دفاعی)
انواع خطاها
پست های بسکتبال
پرتاب ۳ گام
بسکتبال خیابانی
بسکتبال در ایران