تعریف تشویق

از نظر لغوی كلمه تشویق از واژه شوق و علاقه گرفته شده و به باب تفعیل (تشویق) شده است و از نظر اصطلاحی تشویق، بر ایجاد رغبت و علاقه به انجام یك كار در فراگیران گفته می شود.

به نظر موریس، پاداش معمولا رویدادی است كه بلا فاصله بعد از رفتار اتفاق می افتد و سبب اجرای رفتار می شود. تشویق در امر یادگیری و آموزش، عامل و محركی اساسی برای كودك به حساب می آید. تجربیات نشان داده كودكانی كه در كلاس و مدرسه به خاطر درس مورد تشویق قرار می گیرند بیش از دیگران به فراگیران در یادگیری كمك می كنند و به فراگیری مسائل موفق می شوند.

نقش تشویق در یادگیری به مراتب مهمتر و مؤثرتر از نقش تنبیه است. همچنین تشویق در یك درس، اگر چه سبب رشد و پیشرفت كودكان در همان درس می شود ولی اثر عام آن، آنقدر پردامنه است كه دیگر دروس را هم در بر می گیرد این امر به خاطر آن است كه كودك در اثر تشویق كلا دیدی مثبت به یادگیری پیدا كرده و بصورت كلی تری به درس و مدرسه علاقه پیدا می كند. بدین ترتیب میتوان گفت كه پاداش، عكس العملی است كه مربی بدنبال رفتار مطلوب متربی از خود نشان می دهد و باعث تكرار رفتار در موقعیت های بعدی می گردد. پس بهتر است در فرآیند یاد دهی-یادگیری از تشویق بیش ار تنبیه استفاده كنیم، مگر در مواردی ناچار باشیم از تقویت منفی استفاده كنیم.

اصول تشویق

اهم شرایطی كه در تشویق كودكان و حتی بزرگسالان باید مدنظر قرار گیرد عبارتند از:

1- شرط سنی

در تشویق كودكان شرط سن مهم است. در هر سنی مقتضیاتی را باید در نظر گرفت و این امر شدنی نیست. مگر اینكه آگاهی از متون روا نشناسی و اطلاعات روان شناسی كودك و نوجوان داشته باشیم.

2- شرط جنس

تشویق بهتر است برای پسر و دختر متفاوت باشد. بدین معنی كه شرایط حیات روانی و اجتماعی آن را مورد نظر قرار دهیم. پسران بیشتر به اسباب بازی های جنگی، رزمی و ورزشی راغبند و دختران بیشتر به ظرافت كاری ها و زیبایی های اسباب بازی های خانوادگی علاقه نشان می دهند.

3- شرط روانی

نكته مهمی كه در تشویق باید مد نظر قرار گیرد شرط روانی در سنین مختلف و نوع پایبندی آنها به لذات است.

4- شرط كار و تلاش

در تشویق كودك اعطای جایزه به آن باید بین میزان كار و تلاش و میزان تشویق رابطه وجود داشته باشد. یعنی میزان تشویق دانش آموز با میزان فعالیت انجام شده برابر باشد تا اثر تربیتی تشویق از بین نرود.

محاسن تشویق

1- تشویق محرك قدرتمند

تشویق سبب پیدایش رغبت و شوق به كار و كوشش و تحصیل می شود و می تواند نقش جهت دهنده در انجام فعالیت های روزمره داشته باشد و زمینه تفكر آینده ساز و آینده گزین گردد.

2- مداومت در كار نیك

از مواردی كه به عنوان اثر و فایده ی تشویق در امر تعلیم و تربیت می توان نام برد، ادامه كار مفید است. زمانی كه شخص از نظر روحی و روانی احساس می كند كه مفید واقع شده تلاش می كند تا كار و مساعی اش مستدام باشد و بطور همیشگی تا آنجایی كه برایش امكان پذیر است كوشش می نماید تا شایستگی اش را حفظ كند.

3- تشویق عامل پیدایش شهامت

به گونه ای كه فرد جرات آن را پیدا می كند كه به كاری اقدام كرده یا دست از كاری بردارد.

4- تشویق عامل شادابی فرد

تشویق سببی است برای شادابی و نشاط روانی، میل به زندگی و انجام وظیفه را در فرد پیدا می كند.

5- تشویق محرك خلاقیت

تشویق عاملی برای به كار انداختن ابتكار و خلاقیت، ابداع و اختراع است.

 اثرات نامطلوب عادت به تشویق

باید سعی نمود فراگیر به تشویق و جایزه عادت نكند. بطوری كه اگر مورد تشویق قرار نگرفت و یا جایزه ای دریافت نكرد از كار نیك باز بماند. ضمنا باید دقت نمود تشویق به عنوان هدف آموزشی تلقی نشود بلكه وسیله ای برای رسیدن به اهداف عالی باشد. لذا عادت به تشویق می تواند خطرساز باشد و اگر این تشویق ها، از كار فرد مورد تشویق، ارزش بیشتری داشته باشد باعث میشود عادت ناسالمی در فرد ایجاد شود. كه بعد ها در مقابل هر تلاشی، هر چند اندك انتظار ستایش و تفدیر خواهد داشت.

اثر نامطلوب دیگر آن این است كه گاهی در فرد حالت رشوه خواهی ایجاد می شود و تا اطمینان به تشویق نداشته باشد از انجام كار می پرهیزد.

تحقیقات روانشناسان نشان داده است: كودكانی كه عادت تشویق در آنها ایجاد شده در بزرگسالی بدون گرفتن پاداش حاضر نیستند به هم نوعان خود كمك كنند.

از اثرات نامطلوب دیگر تشویق ایجاد دلهره و اضطراب و نگرانی است كه اثرات نامطلوب بر وجود انسان می گذارد.

مسأله مهم دیگر آن است كه تشویق و ستایش متربی آنقدر زیاد نگردد كه موجب غرور و بزرگی كاذب در شخص شود. حضرت علی در این مورد می فرمایند: در مدح و ستایش كسی مبالغه و زیاده روی نكن كه باعث فساد در خود و دیگران می شود.