حضرت امام رضا علیه السلام در زمینه توجه به اوقات فراغت و ضرورت پرداختن به تفریحات سالم، چنین می فرماید: ((از لذایذ دنیوی، نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راه های مشروع به دست آورید. مراقبت کنید در این کار، به مردانگی و شرافتتان آسیب نرسد. تفریح و سرگرمی های لذت بخش، شما را در اداره زندگی یاری می کند و با کمک آن، در امور دنیای خویش، موفق خواهید شد. سرگرمی و تفریح، آدمی را از ملالت کارهای یکنواخت و خسته کننده زندگی می رهاند و برای مدت کوتاهی، بار سنگین مسئولیت را از دوش وی برمی دارد و زنجیرهای وظایف روزمره را به طور موقت از دست و پایش باز می کند)).
چکیده
ازآغاززندگی اجتماعی بشراوقات فراغت مورد توجه بوده است.درمصر ویونان قدیم ، فقط طبقات بالاازامكان تفریح و سرگرمی برخورداربودند.یونانیان به اوقات فراغت اهمیت زیادی می دادندازآن برای ورزش ، بازی های قهرمانی ، هنرهایی مانند نقاشی و تمرین سخنوری استفاده می كردند. در عصر جدید و با به وجود آمدن تمدن و زندگی شهری، كوتاه شدن تدریجی زمان كار روزانه، پیدایش مراكز و وسایل گوناگون جدید، اوقات فراغت و چگونگی گذران آن مورد توجه خاص قرار گرفت؛ به گونه ای كه در سال های اخیر عده ای اظهار داشته اند كه اصولااوقات فراغت محصول جوامع صنعتی جدید است؛ چرا كه شرایط واقعی استفاده از اوقات فراغت، در این گونه جوامع آمده است. به عقیدة بسیاری از صاحب نظران فراغت به معنای واقعی آن مربوط به دوران تمدن صنعتی است چرا که در این دوران کار از زندگی خصوصی جدا شد و به کارخانه ها انتقال یافت و در نتیجه زمان فراغت و زمان کار از یکدیگر تفکیک شد. از این رو فراغت پدیده ای است کاملاً تازه که با جامعه صنعتی و پدیدة شهر نشینی بوجود آمده و آن را نمی توان با بیکاری قرون گذشت مقایسه کرد. اوقات فراغت زمانی است که شخص در آن آنگونه که می تواند و می خواهد عمل می کند و چون عمل او پاسخ به انتظار دیگری نیست پس عمل فراغتی عملی تحمیلی و الزامی نیست و در نتیجه با نوعی طیب خاطر و رضایت انجام می شود.
مقدمه
اوقات فراغت فرصت طلایی است كه می توان زمینه مناسبی برای رشدوبالندگی افراد را فراهم آورد به شرط آنكه قدرش را بدانیم و با بی توجهی از كنارش نگذریم . در جوامع اولیه بین کارواوقات فراغت مرز مشخصی وجود نداشت. اوقات فراغت نزدیک ترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگی افراد دارد و و ارتباط آن با حیات معنوی و فرهنگی جامعه نیز تنگاتنگ است چون فرد می تواند در اوقات فراغت همان چیزی را که می پسندد انجام دهد، شخصیت نهایی خود را بازیابد و آن را ابراز کند. بنابراین قابلیت های فرد غالباً در عرصه اوقات فراغت جلوه گر می شود .
بررسی ها نشان می دهد درروم باستان فراغت گروهی پدیدة تازه ای نبود و برنامه ریزی برای اوقات فراغت توده دراین دوران جزو وظایف سردمداران ، به شمار می رفته است. سقوط امپراطوری روم و گسترش مسیحیت روی اوقات فراغت و تفریح، تأثیرات عمیق و ماندگاری گذاشت، کلیسا اکثر فعالیتهای تفریحی را به جز آنها که به عبادت و آیین مذهبی مربوط بودند قدغن کرد.کار مورد تمجید قرار گرفت و بیکاری امری اهریمنی قلمداد شد.اما در اواخر قرون وسطا با افول قدرت کلیسای کاتولیک و تجدید حیات انواع هنر ورشد اومانیسم، نگرش مساعد تری به فراغت ایجاد شد .
به عقیدة بسیاری از صاحب نظران فراغت به معنای واقعی آن مربوط به دوران تمدن صنعتی است چرا که در این دوران کار از زندگی خصوصی جدا شد و به کارخانه ها انتقال یافت و در نتیجه زمان فراغت و زمان کار از یکدیگر تفکیک شد. از این رو فراغت پدیده ای است کاملاً تازه که با جامعه صنعتی و پدیدة شهر نشینی بوجود آمده و آن را نمی توان با بیکاری قرون گذشت مقایسه کرد. اوقات فراغت زمانی است که شخص در آن آنگونه که می تواند و می خواهد عمل می کند و چون عمل او پاسخ به انتظار دیگری نیست پس عمل فراغتی عملی تحمیلی و الزامی نیست و در نتیجه با نوعی طیب خاطر و رضایت انجام می شود.
بیان مسئله
در دوره های پیشین، نحوه گذران اوقات فراغت، میان جوامع به عنون یک مسئله اجتماعی مطرح نبوده و از دلایل مهم آن، می توان به سنتی بودن جوامع و پایین بودن رشد تکنولوژی و به دنبال آن، ایجاد روابط عمیق عاطفی میان افراد و نیز حضور آنها در خانواده های گسترده اشاره کرد. امروزه رشد روزافزون صنعت و دست یابی به امکانات رسانه ای و دگرگونی های فرهنگی ناشی از آن، تغییرات عمیقی را در بافت و ساخت خانواده ها ایجاد کرد و سبب تحول در شکل خانواده، از گسترده به هسته ای شده است. اوقات فراغت فرصت طلایی است كه می توان زمینه مناسبی برای رشد و بالندگی افراد را فراهم آورد . كارشناسان ، افرادی كه اوقات فراغت مفید و مطلوبی دارند ، هم از لحاظ اقتصادی بازده بهتری دارند و هم عمر بیشتری می كنند . بدیهی است همان گونه كه استفاده صحیح از اوقات فراغت هم بر زندگی فرد و هم بر جامعه تاثیر مثبت خواهد داشت استفاده نادرست از آن نیز در هر دو سطح یاد شده می تواند باعث بروز مشكلات و خسارات جبران ناپذیری شود . با توجه به جوان بودن جامعه ما، در مورد قشر جوان، جنبههای آسیبشناختی فراغت اهمیت زیادی دارد. در جامعه ما مساله عمدهای که درخصوص رفتارهای فراغتی نوجوان و جوانان وجود دارد کمبود فضاها و تسهیلات فراغتی مناسب از یک سو و ورود ارزشها و نگرشهای مدرن غربی از سوی دیگر است. این نگرش ها اگرچه با نگرش های جنسیتی سنتی مغایرت دارد اما غالبا متاثر از مادی نگری، فردگرایی و لذت جویی است که تضاد عمیقی با فرهنگ دینی وملی ما دارد و عمدتا از طریق رسانه های گروهی رواج می یابد.
اهمیت موضوع
اوقات فراغت از چنان اهمیتی برخوردار است که از آن به مثابه آیینه فرهنگ جامعه یاد می کنند.در نتیجه چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه به میزان زیادی معرف خصوصیات فرهنگی آن جامعه است. درمورد اهمیت ونحوه گذران اوقات فراغت، بحث ها وبررسی های فراوانی صورت گرفته وپیشنهادهای متنوعی ارائه شده است. دراین بین توجه به مسائل نوجوانان و جوانان كه دغدغه ای همیشگی به حساب می آید، به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع ودرنتیجه افزایش احتمال بروزرفتارهای نامتعادل، بسیارحائزاهمیت است. نیمی ازجمعیت ایران را جوانان تشكیل می دهند، جمعیتی كه می توان با برنامه ریزی صحیح ازانرژی های فراوان ومتراكم آنها برای سازندگی كشوراستفاده كرد ودر عین حال بی توجهی به آنها تشدید انحرافات وآسیب های اجتماعی را در پی خواهد داشت. به همین جهت غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مسئله مهمی است و نباید آن را به برنامه های محدودی خلاصه كرد . بارزترین ویژگی اوقات فراغت، آزادی انتخاب ونوع فعالیت است. براستیمشکلات امروز و آتی جامعه ما در بحث جوانان چیست؟ از هر کس که بپرسی از حفظ جواب می دهد: ازدواج و اشتغال. اما قبلش هیچ کس از خود نمی پرسد مقدمات ازدواج و اشتغال چیست؟ چه تعداد جوان را با این مقدمات آماده کردیم که نتوانستند بر این دو مسئله پیروز گردند؟ به کدام جوان حرفه و شغل آموختیم و شیوه پس انداز و سرمایه گذاری را یاد دادیم اما پس از اتمام دوران تحصیل و سربازی نتوانسته به کسب و کار شایسته خود بپردازد و بی نیاز از دیگران استقلال مالی داشته باشد؟ از جوان مان چه انتظاری داریم؟ او را با چه خصوصیاتی می خواهیم؟ شاداب و پرنشاط یا افسرده و دلمرده؟ خلاق و نوآور یا دنباله رو و بدون ابتکار و تفکر؟شما می خواهید این جوان بیست و شش، هفت ساله چه جور انسانی باشد؟ اگر می خواهید این جوان، یك جوان خلاق، دارای ابتكار، شجاع، آراسته از لحاظ اخلاقی، سالم از لحاظ جسمی و فكری و روانی، صاحب فكر و اندیشه، دارای احساس مسئولیت نسبت به كشورش و ملتش و آینده اش باشد. به جرات می توان گفت اوقات فراغت امروز بیش از هر زمان دیگری است ، چرا كه ساعات رسمی كار در مراكز كاری كشورهای مختلف تقلیل یافته است . بنابراین هر فردی ، چند ساعت فارغ از كار در اختیار دارد كه باید برای استفاده از آنها طبق نظر ، میل و امكانات خود برنامه ریزی كند . این مسئله به خصوص در مورد جوانان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا این قشر آینده ساز ، خود و نسل بعدی اجتماع را خواهند ساخت و بنابراین سرنوشت آنها با سرنوشت جامعه گره خورده است.
معنای اوقات فراغت
چنانچه از گروهی از مردم که به شکل تصادفی برگزیده شده اند بپرسیم که نظرتان درباره اوقات فراغت چیست پاسخهای متفاوتی می دهند. عده ای ممکن است بر این بارو باشند که اوقات فراغت مدت زمانی است که پس از انجام کار یا انجام وظائف و مسئولیتها باقی می ماند .
در فرهنگ عمید نیز درباره تعریف و فعال اوقات فراغت چنین آمده است: فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است.آنچه مسلم است اوقات فراغت فقط زمان آزاد شده از بار کار نیست. بلکه فعالیتی غیر اجباری است. فرد در این اوقات می خواهد که به اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها علاقه نشان می دهد خواه به منظور استراحت خواه برای ایجاد تنوع .
اهداف کلی
این مسئله به خصوص در مورد جوانان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا این قشر آینده ساز ، خود و نسل بعدی اجتماع را خواهند ساخت و بنابراین سرنوشت آنها با سرنوشت جامعه گره خورده است. ازآغاززندگی اجتماعی بشراوقات فراغت مورد توجه بوده است . درمصر ویونان قدیم ، فقط طبقات بالاازامكان تفریح و سرگرمی برخوردار بودند .ایرانیان پیش از آنها اوقات فراغت خود را به اسب سواری ، تیراندازی ، شكار و شركت در مراسم و جشن ها می گذراندند . پس از ظهور اسلام نیز ورزش و تفریحات سالم متناسب با احكام دینی مورد توجه و تشویق بود . پیشرفت های علمی ، فنی ، هنری و ادبی مسلمانان ، معلول استفاده صحیح و مناسب از اوقات فراغت خود بوده است . در عصر جدید و با به وجود آمدن تمدن و زندگی شهری ، مراكز و وسایل گوناگون جدید، اوقات فراغت و چگونگی گذران آن مورد توجه خاص قرار گرفت . عده ای معتقدند كه این اوقات فراغت است كه در شرایط غیر كاری فرصت پرداختن به اموری مانند اخلاقیات و ارزش های اجتماعی را در این گونه جوامع فراهم می سازد و به همین دلیل مراكز ویژه ای، برنامه ریزی برای گذران اوقات فراغت را بر عهده گرفته اند.
اهداف ویژه
فعالیتهای اوقات فراغت از چنان اهمیتی برخوردار است که از آن به مثابه آیینه فرهنگ جامعه یاد می کنند. پس چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه به میزان زیادی معرّف خصوصیات فرهنگی آن جامعه است. در گذران اوقات فراغت، گروه سنی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، گرایش مذهبی و جنسیت، سبب مرزبندی و ایجاد تفاوت بین گروههای مختلف میشود و دراین میان سن و جنسیت بر نحوه گذران اوقات فراغت تاثیر مهمی دارد. با توجه به جوان بودن جامعه ما، در مورد قشر جوان، جنبههای آسیبشناختی فراغت اهمیت زیادی دارد. روش تحقیق
با توجه به اهمیت موضوع و بررسی های صورت گرفته توسط اساتید محترم و دانشجو یان گرامی که درمقاطع مختلف صورت گرفته است . لذا به جهت استفاده بهمینه از فرصت ها و جلوگیری از اتلاف وقت از روش کتابخانه ای و منابع مستدل و معتبر و همچنین استفاده از پرسشنامه و مصاحبه مورد استفاده قرار گرفته است . اهداف تحقیق
توجه به مسائل نوجوانان وجوانان كه دغدغه ای همیشگی به حساب می آید، به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع ودرنتیجه افزایش احتمال بروزرفتارهای نامتعادل، بسیارحائزاهمیت است. ودر عین حال بی توجهی به آنها تشدید انحرافات وآسیب های اجتماعی را در پی خواهد داشت. به همین جهت غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مسئله مهمی است و نباید آن را به برنامه های محدودی خلاصه كرد . بارزترین ویژگی اوقات فراغت، آزادی انتخاب ونوع فعالیت است. والدین به تصوراین كه باید وقت نوجوان وجوان فارغ شده ازدرس ومدرسه را لزوما پركنند، بدون توجه به علایق آنها ، كلاس های درسی ، هنری ، ورزشی ، اردووغیره را برای آنها تجویز و فرزندانشان را ملزم به شركت درآن می كنند كه این خود باعث عدم استقبال نوجوانان و جوانان می گردد . دانستن این نكته كه جوان در اوقات فراغت خود دست به چه انتخاب هایی می زند ازاهمیت ویژه ای برخورداراست واقعیت این است كه در طول تابستان آمار بزه ورفتارهای ناهنجاراجتماعی دربین قشرجوان افزایش می یابد كه این مسئله نشات گرفته ازنبود برنامه برای غنی سازی اوقات بیكاری است. همنشینی با دوستان ناباب وحضور دربرنامه های محفلی آنان به بروز ناهنجاری كمك می كند. واوقات فراغتی كه می توانست برای او منشاء پیشرفت و ترقی باشد ، باعث تباهی وسقوط وی می گردد .
همنشینی با دوستان ناباب وحضور دربرنامه های محفلی آنان به بروز ناهنجاری كمك می كند.
دیدگاه مردم عادی به مقوله اوقات فراغت
برخی از مردم فراغت را یک نیاز واقعی و ضروری خود نمی دانند و آن را پدیده ای کم اهمیت و بی تأثیر می پندارند برخی از خانواده ها برای پر کردن اوقات فراغت فرزندان هیچ گونه برنامه ریزی نمی کنند و وقت آنان را به بدون نقشه و طرح حساب شده سپری می سازند. به فرزندان اجازه می دهند که به دلخواه خود بدون هیچ طرح از پیش ریخته ای، این اوقات را پر کنند. خانواده های ثروتمند نیز برای ارضای خواسته های فرزندان و پاسخ دادن به روحیه تجمل پرستی و چشم و هم چشمی گری خود، برای فرزندان کم سن و سال خویش، وسایلی مانند موتور سیکلت یا حتی اتومبیل تهیه می کنند و در نتیجه مشکلاتی را برای خود و دیگران به بار می آورند. انواع اوقات فراغت
جامعه شناسان، به لحاظ اهمیت نقش و اوقات فراغت در تکوین شخصیت افراد یک جامعه، به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان، طبقه بندی های گوناگونی برای این مسئله شدخ است از معروف ترین آنها چنین است:
1- فراغت بیمارگونه (بی برنامه)
ایستادن سر کوچه یا سر گذر، شیوه های اصلی گذران فراغت بی برنامه است . نوع گذران فراغت، پی آمدهای ناخوشایند فردی و اجتماعی را در پی دارد .
2- فراغت انفعالی (غیرفعال)
فرد در آن، پذیرنده محض است و او در این وضعیت، فقط دریافت کننده محرک های صوتی و تصویری است. گوش کردن به رادیو، تماشای تلویزیون، استفاده از اینترنت و بازی های رایانه ای این نوع فراغت خود با اطلاعات بی شماری (چه مثبت و چه منفی) روبه رو می شود و او را گیرنده صرف دانش و نه عامل به آن بار می آورد. در نتیجه، اراده و نوآوری مخاطبان از آنان گرفته می شود.
کارکردهای اوقات فراغت رفع خستگی
کارکردهای اوقات فراغت ، نیاز به تفریح
کارکردهای اوقات فراغت، شکوفایی استعدادها
کارکردهای اوقات فراغت ، رشد اجتماعی فرد
رهنمودهای عملی برای استفاده اوقات فراغت
نیمه فراغت
فراغت فعال
بی توجهی به اوقات فراغت و افزایش انحرافات اجتماعی
عوامل محیطی آسیب های اجتماعی
1- والدین
2- آموزش و پرورش
3- همسالان
4- بحران هویت
5- نابرابری های اجتماعی
6- فرهنگ
7- رسانه ها
اوقات فراغت وآسیب های اجتماعی
كاركرد اوقات فراغت
آسیب های ناشی از بی توجهی به اوقات فراغت
نهادهای اجتماعی و اوقات فراغت خانواده
نقش تلویزیون در اوقات فراغت
مقایسه استانداردهای جهانی و ایرانی اوقات فراغت
اوقات فراغت، فرصت یا تهدید
اوقات فراغت، آینه فرهنگ جامعه
ضرورت برنامه ریزی اوقات فراغت
دیدگاه اسلام در خصوص اوقات فراغت
اینترنت و جوانان و نوجوانان
اعتیاد به اینترنت
حضور در سایت های هرزه نگاری و پورنوگرافی
اثرات مثبت استفاده از اینترنت در میان جوانان و نوجوانان
جمع بندی وچاره اندیشی
نتیجه گیری
منابع