مقدمه

مُتعِه یا نکاح مُنقَطِع یا ازدواج موقت که به صیغه نیز معروف است، نوعی از ازدواج در مذهب شیعه است که در آن عقد ازدواج برای مدت معین و محدودی با مهریه ای معلوم، بین زن و مرد بسته می شود و با پایان آن رابطه زوجیت خودبه خود منقضی می شود. در میان مسلمانان در مورد جواز این ازدواج اختلاف نظر است. اهل سنت، اباضیه و زیدیان آن را حرام و شیعیان امامی آن را مشروع و صحیح می دانند. برخی در تعریف متعه را ازدواج نمی دانند و معتقدند در شریعت اسلام ازدواج دو نوع تعریف نشده است. متعه یعنی تمتع، درحالی که هدف از ازدواج، تشکیل خانواده است

همچنین ادعا شده در برخی احکام و روایات شیعه این امر دارای اجر و ثواب می باشد

متعه در قوانین ایران به پیروی از فقه امامیه به رسمیت شناخته شده است، اما در کشورهای اسلامیِ دیگر و کشورهای غربی چنین نهادی وجود ندارد.

متعه در قرآن

این نوع از ازدواج خاص مذهب شیعه است و فقهای امامیه آن را بر اساس آیه ۲۴ سوره نساء صحیح می دانند که در آن آمده است: «مهر و کابین آن زنان را که از آنان بهره مند شده اید به عنوان واجب بپردازید اما فقهای عامه آن را نمی پذیرند و معتقدند این آیه در مورد استمتاع در ازدواج دائم است.

قواعد

تعیین مدت

متعه شباهت ها و تفاوت هایی با ازدواج دارد. مهم ترین ویژگی آن تعیین مدتی است که با اتمام آن ازدواج بدون نیاز به طلاق به پایان می رسد. این مدت حداقل و حداکثری ندارد اما برخی معتقدند در صورتی که مدت ازدواج موقت از طول عمر معمول انسان فراتر باشد ازدواج به دائم تبدیل می شود. صیغه ازدواج موقت گفتن عبارتی به مضمون «خود را [با مهریه معین برای مدت معینی] به زوجیت تو درمی آورم» از سوی زن و اعلام عبارتی به مضمون «قبول می کنم» از سوی مرد است. بر اساس نظر مشهور این ایجاب و قبول در صورت توانایی تلفظ واژه های عربی حتماً باید به زبان عربی گفته شود. اما قانون مدنی ایران اشاره ای به عربی بودن ندارد.در عربی معمولاً از سه واژه «زوجتک» یا «متعتک» یا «انکحتک» برای زن و «قبلت التزویج» یا «قبلت النکاح» برای قبول مرد استفاده می شود.  ایجاب و قبول هم ممکن است جابجا شود یعنی مرد درخواست ازدواج را اعلام و زن موافقت را اعلام کند. برخی فقها مانند محقق حلی معتقدند اگر مدت در زمان عقد تعیین نشود قرارداد خودبخود به ازدواج دائم تبدیل شده است. اما بر اساس نظری دیگر در این صورت با توجه به قاعده «ما وقع لم یقصد و ما قصد لم یقع عقد موقت بدون ذکر مدت باطل است و زوجیتی برقرار نشده است. این نظر در بین حقوق دانان مقبول تر است. فقهایی چون شهید ثانی و علامه حلی هم این نظر را داشته اند.

مدت عقد را می توان تمدید کرد، هم چنین مرد می تواند از ادامه آن صرف نظر کرده و به اصطلاح مدت باقی مانده را بذل کند و زوجیت را به پایان برساند یا طرفین می توانند پس از پایان مدت آن را به ازدواج دائم تبدیل کنند.

تعیین مهریه

در ازدواج موقت نیز مثل ازدواج دائم بایستی مهریهای تعیین گردد و مقدار آن بسته به توافق طرفین است، اما برخلاف ازدواج دائم که تعیین مهریه را می توان به بعد از ازدواج موکول کرد یا اصولاً توافقی بر آن نکرد، در ازدواج موقت عدم تعیین مهریه در زمان عقد موجب باطل شدن قرارداد می شود.

انقضای عقد

طلاق در متعه وجود ندارد و انقضای آن با پایان مدت یا بذل مدت است، به این معنی که مرد می تواند قبل از پایان مدت از بقیه زمان صرفنظر کرده و رابطه زوجیت را به پایان برساند. ایلاء هم بنا به نظر مشهور در آن امکان ندارد و در مورد امکان لعان و ظهاراختلاف نظر است، بر اساس شرح لمعه لعان فقط در مورد قذف به زنا قابل اجراست.

ارث

در مورد وضعیت ارث در ازدواج موقت اختلاف نظر زیادی وجود دارد و چهار دیدگاه متفاوت مطرح است.

زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند مگر اینکه در هنگام عقد شرط توارث کنند. با توجه به اصل «المسلمون عند شروطهم» و برخی احادیث هم آن را تأیید کرده اند. این نظر را شیخ طوسی، محقق حلی، شهید اول و شهید ثانی داشته اند.

زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و شرط توارث هم باطل است. با توجه به اینکه ارث یک حکم شرعی است و اثبات آن به دلیل نیاز دارد. برخی احادیث هم از این دیدگاه پشتیبانی می کند. اکثر فقهای متأخر این نظر را داشته اند و برخی این را نظر مشهور دانسته اند.

زن و شوهر از یکدیگر ارث می برند مگر اینکه شرط عدم توارث کنند. شریف مرتضی این نظر را داشته است.

زن و شوهر از یکدیگر ارث می برند و شرط عدم توارث هم باطل است.

در قانون مدنی ایران با توجه به ماده ۹۴۰ که گفته «زوجین که زوجیت آن ها دائم بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» مشخص می شود که در ازدواج موقت ارث وجود ندارد اما این که آیا می توان شرط ضمن عقد توارث را کرد مشخص نیست. برخی حقوق دانان چنین شرطی را با توجه به اصل صحت صحیح ولی برخی سکوت قانون را به معنی نبود این امکان می دانند و تغییر در مقررات ارث را با توجه به اینکه به منافع افراد دیگر و مصلحت اجتماعی مربوط است از طریق قرارداد ممکن نمی دانند.

مذهب

زن نمی تواند با غیر مسلمان و بنا به قولی غیر شیعیان دوازده امامی ازدواج کند و مرد هم با زن ناصبی و مشرک نمی تواند ازواج کند اما با اهل کتاب از جمله زرتشتیان می تواند ازدواج کند.

تعداد

ازدواج موقت زن با بیش از یک مرد در یک زمان جایز نیست اما بر اساس نظر مشهور مرد در ازدواج موقت محدودیت عددی ندارد و به هر میزان که بخواهد می تواند همسر موقت اختیار کند، برخلاف ازدواج دائم که به چهار همسر هم زمان محدود شده است.